İSKENDER ÖZSOY

İSKENDER ÖZSOY

ÜSTÜ KALSIN

Pendik, Darıca ve Tuzla Yangınları

ÜSTÜ KALSIN

Birbirine komşu üç ilçede 1899-1910 yıllarında çıkan yangınlar o yıllarda birer gelişmiş köy olan Pendik, Tuzla ve Darıca’yı neredeyse haritadan silmişti.

İlki 1798 yılında olmak üzere bugüne değin üç büyük yangın geçiren Pendik 1899 yılındaki yangında tamamen yandı. Büyük yangında bin 200 hane ve dükkan kül oldu. 

1900 yılında Âyan Meclisi Hariciye Encümeni Reisi Azaryan Efendi padişahın irade-i seniyyesiyle Pendik’in yeniden kurulmasına memur edildi. Azaryan Efendi Paris’ten mimarlar ve mühendisler getirterek yeni yerleşim planları çizdirdi ve yeniden yapılması için ilk çalışmaları başlattı. Bugünkü Pendik’in merkezi Azaryan Efendi’nin çizdirdiği plan doğrultusunda oluşturuldu. Böylece Pendik Osmanlı’nın ilk planlı kasabası olma unvanını kazandı. (1)  

Azaryan Efendi, gerçek adıyla Manuk Azaryan, Osmanlı döneminin siyasetçilerinden. 1850 yılında İstanbul Ortaköy’de doğdu. Dışişlerinde kâtip, başkâtip ve başkonsolos olarak görev yaptı. 1908’de önce Belgrad Sefirliği’ne getirildi, sonra Âyan (senato) Meclisi üyesi oldu. Ermeni cemaatinin yönetiminde de önemli görevler aldı. 

Azaryan 1922 yılının nisanında Beyoğlu İstiklal Caddesi’nde oturduğu apartmanın alt katındaki eczanedeyken çıkan yangında öldü. (2) 

TUZLA YANGINI

Tuzla’yı neredeyse haritadan silecek kadar büyük 1902 yangını Yunan kaynaklarına göre 16 haziranda, yerli kaynaklara göre 28 haziranda çıktı.

Yangın Tuzla’yı derinden etkiledi.

30 Haziran 1902 tarihli Servet gazetesinin diğer iktibas ettiği haberlerin birinde yangının çıkış yeri İslam Mahallesi’nde Abdi Ağa’nın evi olarak gösterilirken ikisinde Kilise Sokağı’nda bakkal Hacı Petro’nun evi olarak kayda geçmiş.

Yangında 200’den fazla ev, kahvehaneler, bakkallar, fırınlar, bir kilise ve bir karakol yanmış.

Yangının büyüme nedenlerinden biri de şiddetli rüzgârın yanı sıra köyde tulumbacı teşkilatının olmayışıydı.

Servet gazetesinin Malumat gazetesinden alıntıladığı haber şöyle:

“Evvelki gece saat üç buçuk (3) raddelerinde Gekbuze (Gebze) dahilinde Tuzla karyesinde (köyünde) İslam Mahallesi’nde Abdi Ağa’nın hanesinde ateş zuhur ederek, rüzgârın şiddetle vezanından (esmesinden) tevsi'i daire-i sirayetiyle (yayılmasıyla) üç yüz elli haneye karib (yakın) olan karye-i mezkure (adı geçen köy-Tuzla) hanelerinin yekdiğerine mutassıl (birbirine bitişik) ve ahşap bulunmasından itfası (söndürülmesi) mümkün olamayıp mezkur karye (Tuzla) kamilen (tamamen) denecek derecede muhterik olmuştur. (yanmıştır.) Darıca nahiyesinden mahali harike (yangın yerine) elli altmış adamla şitab eden (koşan) dört ve Pendik ve Kartal’dan giden müteaddid (birçok) tulumba vasıtasıyla ancak sabaha karşı itfası (söndürülmesi) mümkün olmuştur.

Ma eşya (bütün  eşyalarıyla) 243 üç hane ile kahve dükkânları bakkal ve ekmekçi fırınları kamilen (tamamen) muhterik olmuştur (yanmıştır).

Tahlis edilen (boşaltılan) otuz kırk hane ile bir ekmekçi fırınından maada karye-i mezkurede (Tuzla’da) ev ve dükkân namına bir şey kalmamıştır.”

DARICA YANGINI

Bölgemizi derinden etkileyen, dört Hristiyan mahallesi tamemen yanan, toplamda 815 ev, 90 dükkanın kül olduğu Darıca yangını 17 Kasım 1910 tarihinde çıkmış.

Yangın, saat 05.00 sularında Analipsi (Yalı) Mahallesi’nde marangoz İstenyanos’un eviyle meyhaneci Çento’nun dükkanının  çatılarının tutuşmasıyla başladı.

Mangal devrilmesi yüzünden çıkan yangın rüzgarın etkisi, dar sokaklar ve evlerin ahşap olması dolayısıyla çok  çabuk yayıldı. Darıca’nın tulumbacıları yangına müdahalede geç kalınca Analipsi Mahallesi’nin tamamı yandı. Yangın kısa sürede diğer Rum mahallleri Ayanikitas, Ayanikolas ve Katalikoz mahallelerine ve kısmen İslam (Osmanlı) mahallesine doğru yayıldı. Yangın tamamen söndürüldüğünde  Darıca’nın neredeyse haritadan silindiği görüldü.

Yangını duyduğunda çok üzülen dönemin padişahı Sultan Mehmed Reşad Darıca’ya ivedi olarak 200 lira gönderilmesini emretti, yangınzedeler on yıllığına aşar vergisinden muaf tutuldu.

Yangında beş mahallede 815 ev, 90 dükkan, 40 mağaza, üç yağhane, bir ayazma, 11 fırın, dört kilise, bir hamam, dokuz kahvehane, bir eczane, iki han ve dokuz bekar odası yandı. (4)

.......

(1) Neval Konuk Halaçoğlu. 100. Yılında Pendik ve Mübadele. Pendik Belediyesi Yayını. İstanbul, 2023.
(2) Reşad Ekrem Koçu. İstanbul Ansiklopedisi. Üçüncü cilt.  Sayfa: 1672. Kevork M. Pamukciyan’ın bilgi notundan.
(3)Eski saat uygulamasına göre. Ezani saat.
(4) Mutlu Kerem Kolcuoğlu. Karye-i Darıca’dan Darıca İlçesine. Cinius Yayınları. İstanbul. 2013.
<