Merakla beklenen Nobel ödülleri tartışmalara da neden oluyor

İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, İsveç Akademisi, Karolinska Enstitüsü ve Norveç Nobel Komitesi tarafından seçilen, tıp, fizik, kimya, edebiyat ve barış alanlarında en başarılı kabul edilen kişi veya kuruluşlar, Nobel ödülüne layık görülüyor.

1968 yılında İsveç Merkez Bankası'nın (Riksbanken) Alfred Nobel'in anısına ekonomi dalında ödül verilmesi de kararlaştırılırken, ekonomi ödülü ilk kez 1969'da verildi.

Nobel ödülleri, her yıl Alfred Nobel'in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık'ta sahiplerine teslim ediliyor.

Geleneksel olarak 10 Aralık'ta yapılan İsveç'te yapılan Nobel töreni, Kovid-19 salgınının başladığı 2020'den bu yana düzenlenemedi. Bu dönemde Nobel ödüllerinin sahipleri madalyalarını kendi ülkelerinde aldı.

Kovid-19 salgınından önce de Nobel ödül töreni, 1956 yılında Sovyetler Birliği'nin Macaristan'ı işgalini protesto amacıyla iptal edilmişti. Tören, 1. ve 2. Dünya Savaşları sırasında da yapılmamıştı.

Salgının ardından bu yıl Nobel Barış Ödülü sahibine 10 Aralıkta Oslo'da, diğer ödüller ise sahiplerine Stockholm'de verilecek.

Kazananlara, Vigeland tarafından tasarlanan madalya veriliyor

Nobel Barış Ödülü, ilk kez 1901 yılında Uluslararası Kızılhaç Komitesi'nin kuruluşuna katkılarından ötürü Frederic Passy ile birinci Evrensel Barış Kongresi'nin organizatörlerinden Henry Dunant'a verilmişti.

Ödül kazananlara, ödüllerinin takdim edildiği törende İsveçli sanatçı Gustav Vigeland tarafından tasarlanan madalya veriliyor.

Madalyanın bir yüzünde Alfred Nobel'in, diğer yüzüne de kardeşlik bağını temsil eden üç erkek figürün kabartmaları bulunuyor.

Nobel ödülü madalyasının üzerinde aynı zamanda Latince "Pro pace et fraternitate gentium" (İnsanlığın barışı ve kardeşliği için) sözü yer alıyor.

Kazananlara, madalyanın yanı sıra bir diploma ve yıllar içinde değişen miktarlarda para ödülü de veriliyor.

Nobel ödülünü kabul etmeyenler oldu

Dünyanın en prestijli ve saygın ödülleri arasında gösterilen Nobel'in, bazı kesimlerce siyasi saiklerle verildiği savunuluyor.

Fizik ve kimya gibi bilim dallarında verilen ödüller genellikle tartışma yaratmazken, barış ve edebiyat ödülleri, kazanan isimler, kişi ya da kuruluşların siyasi hedefleri ve mesajları açısından tartışma konusu olabiliyor.

Tarihte ödülü kazanan bazı kişiler, farklı sebeplerden Nobel'i almayı reddetti veya bu kişilerin ödülü almalarına izin verilmedi.

1958'de Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülen Boris Pasternak, Sovyetler Birliği'nin baskısıyla ödülü reddetti.

Yaşamı boyunca tüm resmi ödülleri almayı reddeden Fransız yazar Jean-Paul Sartre, 1964'te Nobel Edebiyat Ödülü'nü de geri çevirdi.

1973'te Vietnam barışına yaptıkları katkıdan dolayı ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger ile ödül aldığı açıklanan Vietnam Başbakanı Le Duc Tho, o dönemde Vietnam'ın içinde bulunduğu durum nedeniyle ödülü almadı.

Almanya'da Nazi yönetimi, Richard Kuhn (Kimya-1938), Adolf Butenandt (Kimya-1939) ve Gerhard Domagk'ın (Tıp-1939) ödüllerini almasına izin vermedi.

Tartışmalı isimler ödüle layık görüldü

2019'da Bosna Hersek'te 1995'te yaşanan Srebrenitsa soykırımını inkar eden Avusturyalı yazar Peter Handke'nin aynı yıl Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülmesi, tartışmalara neden oldu.

Soykırım ve savaş suçlarından yargılanması sürerken, cezaevinde ölen eski Sırp lider Slobodan Milosevic'e duyduğu hayranlığı her fırsatta dile getiren Handke'nin, İsveç Kraliyet Akademisi Nobel Komitesi'nce ödüle layık görülmesi, özellikle Bosna Hersek ve Kosova'da tepkiyle karşılandı.

2009'da eski ABD Başkanı Barack Obama ve 2012'de Avrupa Birliği'nin (AB) Nobel Barış Ödülü'ne layık görülmesi de eleştirildi.

Nobel Barış Ödülü'ne 2004'te layık görülen Afrikalı çevre eylemcisi Wangari Maathai, bu ödülü alan ilk Afrikalı olarak tarihe geçti. Bazı çevreler ise Kenya'da ormanlık alanların yok olmasına ve yolsuzluğa karşı mücadelesiyle ödüle layık görülen Maathai'nin bu ödülü hak etmediğini savundu.

Nobel Barış Ödülü sahipleri arasında en çok tartışılan isimlerden biri de eski ABD'li siyasetçi Henry Kissinger.

Eski ABD başkanlarından Richard Nixon'un danışmanlığını yaptığı 1973'te ödüle layık görülen Kissinger, ödülü, Vietnam Savaşı'nın sona ermesindeki katkısı nedeniyle aldı. Ancak Kissinger, savaş sürdüğü ve barış sağlanmadığı için eleştiri oklarının hedefindeydi.

Nobel Barış Ödülü'ne 1991'de layık görülen Myanmarlı siyasetçi Aung San Suu Çii, özellikle Arakanlı Müslümanlara yönelik zulme sessiz kalmasının ardından sert eleştirildi.

Barış ödülü, tarihinde sadece iki kez üç kişiye verildi. 1994'te Filistinli lider Yaser Arafat, İsrail'in eski cumhurbaşkanı Şimon Perez ve eski başbakanı Yitzak Rabin, 2011'de de Eski Liberya Devlet Başkanı Ellen Johnson Sirleaf, Liberyalı aktvist ve gazeteci Leymah Gbowee ve Yemenli insan hakları savunucusu Tevekkül Karman ödülün sahibi oldu.

Uluslararası Kızılhaç Komitesi 1917, 1944 ve 1963'te üç kez, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği de 1954 ve 1981'de iki kez Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü.

Nobel ödülüne 2 Türk layık görüldü

Şimdiye kadar 2 Türk isim Nobel ödülü almaya layık görüldü.

2006'de yazar Orhan Pamuk, Nobel Edebiyat Ödülü'nü, 2015'te de Aziz Sancar Nobel Kimya Ödülü'nü kazandı.